Opuštam moj um da slikam cveće. Ne unosim u to istu napetost duha kao kada sam pred modelom. Kada slikam cveće, raspoređujem tonove, hrabro isprobavam različite vrednosti, bez brige da ću potrošiti platno. Ono što mi se čini kao jedna od najvažnijih stvari u našem pokretu je to što smo slikarstvo oslobodili tiranije tematike. Slobodan sam da slikam cveće i zovem ga cvećem, a da ne moram oko njega da pletem priču.
Pjer Ogist Renoar
April je. Sve je počelo stidljivo da cveta. Krošnje se još odupiru promeni doba. Pupoljci su tu, pozdravljaju novi ciklus, opominju na stare bogove vegetacije i tiho nas pitaju: ,,Ostaje li išta posle nas, nešto večno, nepromenljivo ili se samo smenjuju dani i godišnja doba?“ Život prolazi i to se najbolje oseti kad vidiš prve lale i zumbule koje prodaje starica pred ulazom u pothodnik. Kao silazak u Had! Da li je cveće zaista samo ukras enterijera naših domova? Odakle to u kulturi? Sigurno je neka simbolika. Svet je pun simbola. Stara persijska legenda o princezi kaže da je u potrazi za voljenim isplakala suze u pustinji iz kojih izrastoše lale – stari simbol ljubavi. Za mesec april u Sobi za prepuštanje umetnosti u znaku novog godišnjeg doba otvorili smo Umetnički herbarijum, malu kolekciju mrtve prirode, prikaza floralnih motiva i cveća u enterijeru nekih od najznačajnijih umetnika i umetnica 19. i 20. veka.
Mrtva priroda je umetnički žanr pretežno u slikarstvu koji prikazuje uglavnom neživu temu, tipično uobičajene predmete koji su ili prirodni (hrana, cveće, mrtve životinje, biljke, stene, školjke) ili veštački (čaše, knjige, vaze, nakit, novčići, lule, balončići od sapunice, muzički instrumenti). Aranžirani objekti nastojali su da prenesu određenu poruku, odaju omaž nekom trenutku ili vremenu kao takvom, suptilno prenesu neko značenje kao što je simboličko predstavljanje nekih od filozofskih pitanja, do prikazivanja članova porodice u raznovrsnom cveću u vazama. Uslovno izvedeno, prva poznata mrtva priroda sa floralnim motivima potiče iz Starog Egipta iz 5000. godine p. n. e. kao ukrasni detalj na zidinama grobnica. Sa poreklom iz srednjeg veka i antičke grčko-rimske umetnosti, oslikavanje mrtve prirode pojavilo se kao poseban žanr i profesionalna specijalizacija u zapadnom slikarstvu do kasnog 16. veka i od tada je ostalo značajno.
Kao poseban žanr, mrtva priroda započela je holandskim slikarstvom u 16. i 17. veku, dok predstave mrtve prirode, kao što vidimo, imaju duboku istoriju i uvek su bile propratni element u slikarstvu. Ekspanzija interesovanja za svet prirode i stvaranja raskošnih botaničkih enciklopedija, koje beleže otkrića Novog sveta i Azije, je bila u 16. veku. To takođe podstiče početak naučne ilustracije i klasifikacije primeraka biljaka. Prirodne pojave su počele da se cene kao pojedinačni predmeti proučavanja, van dotadašnjih verskih ili mitoloških asocijacija. U to vreme je počela i rana nauka o biljnim lekovima, što je i bilo praktično proširenje ovog novog znanja i samim tim nagli interes ka mrtvoj prirodi kao konceptu nije slučajan.
Flamanski i holandski umetnici su, kako je vreme prolazilo, proširili i oživeli drevnu grčku tradiciju mrtve prirode Trompe-l’œil (optičke iluzije u likovnoj umetnosti), posebnu imitaciju prirode ili mimesis, koju su nazvali bedriegertje („mala obmana“). Pored ovih vrsta mrtve prirode, holandski umetnici su prepoznali i odvojeno razvili slikarstvo „kuhinja i pijaca“, mrtve prirode za doručak i trpezu sa hranom, vanitas slike sa prikazima zemaljske prolaznosti, kao i alegorijske zbirke. Tema prolaznosti života i smrti jedne su od najčešćih okupacija umetnosti i filozofije, a mrtva priroda je u tom polju iznedrila brojna simbolička rešenja koja sveobuhvatno nazivamo vanitas prikazima.
Tokom dugog perioda sve do 20. veka motivi mrtve prirode su menjale svoje stilove i značenja. Pol Sezan je u mrtvoj prirodi pronašao savršeno sredstvo za svoja revolucionarna istraživanja geometrijske prostorne organizacije. Za Sezana, mrtva priroda je bila primarno sredstvo da se slika udalji od ilustrativne ili mimetičke funkcije u funkciju koja nezavisno demonstrira elemente boje, forme i linije, što je veliki korak ka apstraktnoj umetnosti. Pored toga, Sezanovi eksperimenti se mogu posmatrati kako dovode direktno do razvoja kubističke mrtve prirode početkom 20. veka. Prilagođavajući Sezanovo pomeranje ravni i osa, kubisti su pokorili paletu boja i umesto toga se fokusirali na dekonstruisanje objekata u čiste geometrijske forme i ravni.
U postavci na drugom spratu, u Sobi za prepuštanje umetnosti nalaze se predstave mrtve prirode nekih od najznačajnijih umetnika i umetnica moderne umetnosti kao što su Zora Petrović, Vasa Pomorišac, Katarina Ivanović, Nikola Graovac, Milivoj Nikolajević i drugi. Razvoj slikarstva mrtve prirode od 19. do 20. veka na našim prostorima imala je značajnu ulogu za formativne godine naših umetnika. Neretko studije mrtve prirode služile su kao praksa umetnika tokom studija i često sekundarne po važnosti. Ukoliko se setimo Renoara sa početka, vidimo da su umetnici mrtvu prirodu i cveće u vazi koristili za ispitivanje svog umetničkog jezika, razvijali svoju likovnu poetiku i prenosili ono viđeno, doživljeno, često unoseći ustaljene simbole u prikazivanju ruža, hrizantema, lala. Neretko naslikano cveće nije imalo svoju tematiku – ono je bilo odraz stanja umetnika, njegove potrebe za meditacijom nad zamišljenim i predstavljenim konceptom, odnosno mrtvom prirodom. Nekada ono nije bilo ni to, već tek obično cveće u vazi koje je umetnik želeo da predstavi na platnu.
