Istorija prošlog veka pamti se kao najdinamičniji period u modernoj istoriji. Prisetimo se da je rani dvadeseti vek iznedrio pregršt istorijskih novina, preko umetnosti, napretka nauke, mode, porasta globalne proizvodnje i slično. Sa druge strane civilizacijskih tekovina, dogodili su se veliki užasi koji preplavljuju Evropu. Godina 1933. upamćena je po usponu nacističke Nemačke, koja je vršila agresiju širom Evrope.
Ista godina, ali i čitav period četvrte decenije prošlog veka, biva fragment nade koji se u tami pojavljuje, obeležen značajnim trenutkom za srpsku kulturu. Pomenuta godina datum je otvaranja Muzeja Matice srpske za javnost, kao dokaz trijumfa srpske umetnosti i kulture. U periodu između dva svetska rata rad Matice srpske razvijao se u potpuno izmenjenim uslovima nastalim ulaskom Vojvodine u novu državnu zajednicu. Desetak godina kasnije, na osnovu novoformiranog Prosvetnog odseka, Matica je uputila zahtev Odeljenju za umetnosti Ministarstva Kraljevine SHS da prizna javnost rada Muzeja, Arhiva i Biblioteke. Kao što je rečeno u zahtevu, „mnogi spomenici kulture prošlosti se uništavaju, samo zato što Vojvodina nema svoj muzej ili arhiv.“ Novim Ustavom iz 1923. godine Matica srpska je svoju delatnost usmerila na nauku, književnost i umetnost. Uviđajući potrebu ozvaničenja muzeja za Vojvodinu, Matičin Letopis je 1926. doneo članak – predlog Stanoja Stanojevića pod nazivom Vojvođanski muzej. Inicijativa o otvaranju muzeja za javnost je trajala desetak godina. Najveći problem za formiranje takve ustanove podrazumevali su prostor, ljudi i neophodan novac. Stoga su privatne i slične inicijative pojedinaca uvek bile korisne, a urodile su plodom tek 1933. godine kada je uz podršku šire javnosti konačno otvoren Muzej Matice srpske.
Književnik Veljko Petrović nastojao je da otvori izložbu najboljih dela iz Matičine Galerije slika, kao i neka iz privatnih kolekcija širom Vojvodine. NJegova želja je bila da prikaže kontinuitet srpske umetnosti u Vojvodini posle Velike seobe, jer je ovo podneblje postalo, kako naglašava, „duhovni, pa i umetnički centar celog Srpstva“. Izložba je sažimala dela jednih od najbitnijih radova umetnika Teodora Kračuna, Konstantina Danila, Dimitrija Avramovića, Katarine Ivanović, Đure Jakšića i mnogih drugih. Ovim postupkom Petrović je započeo novo polje istraživanja rada u muzeologiji, otvorivši kolekciju slika po prvi put javnosti. Ovaj događaj bio je značajan trenutak za Galeriju Matice srpske i srpsku muzejsku praksu uopšte, zbog kog se otkrivaju gotovo do tada nepoznata slikarska imena, a Velika seoba Srba se označava kao početak nove epohe istorije srpske umetnosti.
Ekonomska kriza koja je zahvatila tridesete godine onemogućila je da se kolekcija otvori za publiku ranije. Franja Malin je 1932. obnovio ideju o ozvaničenju Muzeja u čijem sastavu bi trebalo da budu obuhvaćeni Biblioteka, Arhiv i Galerija slika. Odluka o osnivanju Muzeja doneta je 30. marta 1933. godine. U svom referatu, Malin ističe razloge osnivanja muzeja koji će „dokazati aktivnost i vitalnost Matice srpske, vršiti korisnu ulogu u životu našeg naroda, definisati muzejsku delatnost i Matici osigurati stalnu pripomoć grada, banovine i države“. Iste godine 9. jula, Muzej biva otvoren za javnost.
Par dana kasnije, Franja Malin je uputio pismo poznatim vojvođanskim umetnicima s molbom da ustupe Muzeju po jedan svoj rad za galeriju savremenih jugoslovenskih slikara i vajara. Pisma su upućena Paji Jovanoviću, Urošu Prediću, Đorđu Jovanoviću, Petru Dobroviću, Milanu Konjoviću, Ivanu Radoviću, Savi Šumanoviću, Milenku Šerbanu i mnogim drugim. Prva stalna postavka Muzeja otvorena je za javnost u zgradi Marije Trandafil. Kolekcija je obuhvatala sakupljena dela srpskog slikarstva i skulpture, retke primerke knjiga, diplome, pečate i fotografije koje se odnose na istoriju Matice srpske. Pored 14 uređenih prostorija, izrađena je tabla za Muzej.
Zanimljivo, nije propuštena prilika da se istaknu portreti Matičinih osnivača, časnika i dobrotvora izloženi u svečanoj sali, kao i slike mlađih autora u poslovnim prostorijama. Muzej je bio otvoren svakodnevno jedan sat (od 11.00 do 12.00 sati), a za strance tokom celog dana. Interesantno je da su slike postavljene gusto, zbog bogate kolekcije, u dva reda, dok su skulpture sa postamentima bile između ili ispred slika. Sam čin svečanog otvaranja Muzeja imao je jak odjek u javnosti te su pokloni pristizali gotovo svakodnevno.
Veliki Matičari, dobrotvori srpske kulture menjali su svoje funkcije u radu Matice, te je u godini otvaranja za javnost za počasnog predsednika Muzejskog odbora bio izabran Jovan Joca Vujić iz Sente, ugledni kolekcionar umetničkih starina i dugogodišnji član Matice. Godine 1935. umesto Vujića, za doživotnog počasnog predsednika Muzejskog odbora izabran je umetnik Uroš Predić. Ovim gestom Matica ističe zahvalnost Prediću za svoje zalaganje za srpsku kulturu, naglasivši da je to „samo jedan mali deo dužnog priznanja i zahvalnosti za velike zasluge ovog našeg velikog Vojvođanina, koji je ceo svoj život posvetio najvišim idealima – Lepoti i Umetnosti.“
Nakon izbijanja Drugog svetskog rata, Muzej je podrazumevano usporio sa radom, a Malin navodi „da je trebalo mnogo truda, materijalnih napora i požrtvovanosti da se ostvari ono što je bio samo daleki san osnivača Muzeja Matice srpske“, pritom naglasivši da se Muzej „još uvek nalazi u detinjstvu“
O tome i svedoči duga tradicija Galerije Matice srpske. Danas, nakon 175 godina rada Galerije, ispraćeni su brojni tokovi i dostignuća koji otelotvoruju izvornu ideju Matice, a koja se provlači od Save Tekelije, prvog i doživotnog upravnika Matice srpske, preko Malina do danas. Tim povodom, simbolično, Galerija ove godine slavi jubilarnu 175. godinu svog postojanja koju će krasiti monumentalna izložba „Uroš Predić. Život posvećen lepoti i umetnosti“.
Goran Vujkov, dipl. filozof
