Ustanove kulture satkane su od ljudi, godina i ostvarenih snova.
U godini pred veliki jubilej kojim će Galerija Matice srpske obeležiti 175 godina od osnivanja, priridno je da se osvrnemo iza sebe i kroz postignuća svojih prethodnika sagledamo sve do sada ostvareno, a istovremeno zamislimo sve ono što u budućnosti treba da težimo.
Istorijati ustanova sačinjene su od stremljenja, opredeljenja i dostignuća pojedinaca njihovih ideala, snova i dostignuća. Biografije ustanova satkane su od biografija pojedinaca, a slika su vremena u kojima su živeli i delovali. Priča o istorijatu Galerije Matice srpske započinje se velikim Savom Tekelijom čiji portret i stoji u ovoj sali na centralnom mestu. Od njega je potekla ideja za osnivanje Muzeuma Matice srpske. Od njega je stigao i prvi dar u vidu 11 porodičnih portreta koje je poklonio Matici srpskoj sa idejom da ostavi večni trag u vremenu o svojim precima i porodici kroz dela likovne umetnosti. Upravo taj dar, taj mali panteon porodice Tekelija podstakao je njegovog prijatelja i saradnika Teodora Pavlovića, sekretara Matice srpske da pokrene osnivanje Muzeuma na sednici upravnog odbora 1847. godine u zgradi starog Tekelijanuma u Pešti. Ipak, od trenutka osnivanja do otvaranja Muzeja Matice srpske za javnost trebalo je da prođe skoro 90 godina.
Prvi zvanični upravnik muzeja bio je Franjo Malin (Petrovaradin, 9. avgust 1884 – Petrovaradin, 20. decembar 1955). Publicista, profesor, pisac, kulturni poslenik, sokolski funkcioner. Rad u Matici srpskoj započeo je 1929. godine gde je tokom godina stekao veliki ugled kao čovek demokratskih ubeđenja i jugoslovenske orijentacije. Za kratko vreme uspešno je sredio Matičinu Biblioteku i pripremio prvu stalnu muzejsku izložbenu postavku (galeriju, arheološku, istorijsku i etnološku zbirku, kao i rukopise i arhivsku građu), a zatim je 1932, podnoseći izveštaj Upravnom i Književnom odboru o inventarisanju knjiga u Biblioteci, Franjo Malin predložio da se urede Matičina arhiva i Muzej, te je na proleće 1933. godine inicijativa za otvaranje Muzeja je počela da se realizuje. Na predlog Muzejskog odbora prilikom osnivanja Muzeja Matice srpske 30. marta 1933. godine Malinu je s punim poverenjem poverena dužnost kustosa i upravnika, koju je obavljao sa velikim uspehom do rata 1941. godine. Raspolažući skromnim materijalnim sredstvima, sa svega dva pomoćna službenika, Malin je vršio svoju dužnost vrlo savesno, sa mnogo ljubavi i oduševljenja. Podržan od članova Muzejskog odbora, Malin je znatno doprineo uspešnom formiranju Matičinog Muzeja, koji u to doba nije uživao subvenciju od države, nego se razvijao jedino zahvaljujući razumevanju tadašnje uprave Matice srpske. To je bio prvi Muzej u Novom Sadu. On je 1933. godine raspolagao sa oko 200 umetničkih dela. Već tada, u okviru Muzeja mogli su se sagledati obrisi buduće samostalne Matičine ustanove – Galerije Matice srpske.
Franju Malina je na mestu upravnika Muzeja, na kratko, nasledio slikar Milenko Šerban. Nakon nekoliko godina rada na konzervaciji i restauraciji dela iz Muzeja, Šerban je septembra 1945. godine imenovan za kustosa i direktora Muzeja Matice srpske. Turbulentne posleratne godine nisu pružale mogućnost za velika dela ali su dovele do izdvajanja Galerije Matice srpske kao samostalne ustanove i osnivanja Vojvođanskog muzeja.
Milivoj Nikolajević (24. mart 1912, Sremska Mitrovica – 27. avgust 1988, Novi Sad), slikar, likovni pedagog, imenovan je za prvog upravnika Galerije Matice srpske 1947. godine, Zajedno sa restauratorom Jovanom Sevdićem i u saradnji sa kustoskinjom Umetničkog muzeja u Beogradu, Zoricom Simić-Milovanović, postavio je novu stalnu izložbu Galerije Matice srpske koja je otvorena za javnost 26. decembra 1948. godine.
Svojim tridesetogodišnjim radom doprineo je profesionalizaciji rada Galerije u svim segmentima delovanja. U njegovo vreme Galerija se preselila u sopstvenu, današnju zgradu. U novoj zgradi formirana je reprezentativna stalna postavka, započet rad na zaštiti umetničkih dela kroz osnivanje Konzervatorsko-restauratorskog odeljenja i uvedena redovna izložbena aktivnost. Štampan je prvi katalog postavke iz te 1958. godine. Povodom sto dvadeset i pete godišnjice Galerije Matice srpske 1972. godine iz štampe izlazi bogato ilustrovana monografska studija enciklopedijskog formata u uredništvu Milivoja Nikolajevića, Srpsko slikarstvo XVIII i XIX veka sa tekstovima Milivoja Nikolajevića, Dinka Davidova i Olge Mikić. Kao umetnik doprineo je prepoznavanju savremene umetnosti kao važne oblasti u delovanju Galerije, a podjednaki značaj davao je prilikom popunjavanja zbirke dao je istorijskom i aktuelnom stvaralaštvu. U njegovom mandatu započeta je i međunarodna saradnja kako kroz gostovanja stranih izložbi tako i kroz predstavljanje srpske umetnosti.
Proučavao je, a zatim i predstavljao umetnost prošlih vremena na savremen način i borio se za njeno mesto u društvu. Kreirao je izlagačku politiku Galerije, trudeći se da organizuje bar dve izložbe godišnje: jednu istorijsku, monografsku ili tematsku iz prošlih epoha i jednu savremenu, aktuelne umetničke prakse. Takvom politikom daje veliki doprinos proučavanju umetničkog nasleđa ali i popularizaciji aktuelne vojvođanske umetnosti kroz grupne izložbe savremenih vojvođanskih umetnika i samostalne retrospektivne izložbe. Uspostavlja saradnju sa srodnim institucijama (Narodnim muzejom iz Beograda, Vojvođanskim muzejom, Muzejom grada Novog Sada, Kabinetom grafike JAZU, Bibliotekom Matice srpske) i Komisijom za kulturne veze sa inostranstvom. Time obogaćuje izlagačku delatnost i doprinosi popularizaciji Galerijskih eksponata izvan njenih izlagačkih sala. Svojim angažmanom doprinosi uspostavljanju Galerije Matice srpske kao samostalne institucije. Ustanovljenim programom daje osnovni model za rad Galerije u narednim decenijama. U znak zahvalnosti, u okviru obeležavanja jubileja 170 godina trajanja GMS izložbene sale u prizemlju ponele su njegovo ime.
Radivoj M. Kovačević (Novi Sad, 7. novembar 1914 – Novi Sad, 17. januar 1992) je u istoriji Galeriji jedini bio vršilac dužnosti upravnika u periodu od 1976 do 1979. godine. Od 1950. godine radio na obnovi i popunjavanju umetničkih zbirki Matičinog muzeja kao referent i kustos a 1959. godine postao pomoćnik upravnika Milivoja Nikolajevića i na toj dužnosti ostao do 1976. godine, da bi potom postao v. d. upravnika sve do penzionisanja, 1979. godine. Širokog obrazovanja, poliglota i izrazito inicijativan, doprineo je da se u zemlji i inostranstvu afirmišu izuzetne vrednosti zbirke Matičine Galerije, kao i tradicija i kultura ovog podneblja. Mnogobrojne domaće i strane delegacije i grupe koje su posećivale Galeriju, s velikim interesovanjem su slušale njegove komentare stalne postavke. NJegova posebna zaslugaje je utemeljivanje i razvijanje galerijske propagandne službe. Još kao pomoćnik upravnika nastojao je da ovu važnu delatnost što više razvije i obogati prihvatajući posete velikog broja uglednih političkih, javnih i kulturnih poslenika iz svih krajeva zemlje, a posebno iz inostranstva, čime je Galerija učvrstila svoje mesto u grupi najpoznatijih kulturnih institucija tadašnje Jugoslavije. Budući da je imao veze sa saveznim Protokolom, dolazio je u dodir sa eminentnim predstavnicima stranih država i na zgodan način učinio da se u programe njihovih poseta Novom Sadu uključi i obilazak Galerije Matice srpske, što je znatno doprinelo njenoj afirmaciji u široj javnosti.
Milan Solarov (Kumane, 2. januar 1933 – Novi Sad, 2019), istoričar umetnosti i slikar nalazio se na dužnosti upravnika Galerije Matice srpske od 1979. do 1983. godine. U Galeriju je stigao sa Akademije umetnosti te je kao pedagog po vokaciji polazio sa stanovišta da je muzej u svojoj suštini vaspitno-obrazovna ustanova. Solarov je težio da muzejska delatnost postane popularnija i privlačnija za publiku raznovrsnim, sadržajnim i zanimljivim programima. Formiranjem posebne Pedagoško-propagandne službe 1980. godine Galerija Matice srpske je na inicijativu Milana Solarova organizaciono unapredila i metodološki razgranala tu vrstu rada. Podržavao je ideju da Galerija bude mesto življeg interesovanja za umetnost i izvan tematskog kruga njenih zbirki. U ovom periodu realizacijom i organizacija gostujućih kamernih izložbi iz sopstvenog fonda u drugim muzejima i kulturnim institucijama u zemlji, priređivanje javnih predavanja, promocija, koncerata i drugih priredbi, Galerija je utvrdila svoje mesto i u najširem društvenom okruženju.
Olga Mikić (Beograd, 24. oktobar 1928 – Novi Sad, 2017), istoričar umetnosti, muzejski savetnik i upravnica između 1984. i 1988. godine je u Galeriji provela punih 35 godina. Svoje veliko znanje stekla je na terenu i depou Galerije Matice srpske, a život je posvetila proučavanju, otkrivanju, atribuisanju dela nacionalne likovne umetnosti novijeg doba i predstavljanju kroz monografske i problemske izložbe. NJen uticaj na programe Galerije bio je prisutan u svim tim godinama. Razumevanjem značaja ustanove, koja se pored sakupljačkog, izložbenog i naučnoistraživačkog rada, bavi i zaštitom pokretnih kulturnih dobara, podržavala je i realizovala konzervatorsko-restauratorske radove koji su pomagali, ne samo da dela izgledaju bolje, nego i da se dođe do pouzdanih zaključaka o delu. Stavom da sva izložena dela moraju biti konzervatorski tretirana i opremljena za izlaganje bez obzira na vlasništvo, Galerija je stekla pouzdane saradnike i ugled ustanove u kojoj se oduvek radilo sistematično uz poštovanje najviših standarda muzeologije. Odlaskom iz Galerije nije napustila struku. Nastavila je da piše i objavljuje studije i bude aktivan savetnik u svim galerijskim poslovima.
Nasledila ju je njena dugogodišnja koleginica Leposava Šelmić (3. oktobar 1944, Kulpin – 30. septembar 2002, Sasari, Sardinija), magistar istorije umetnosti, muzejska savetnica, upravnica Galerije Matice srpske od 1988 do 2002. godine. Kao posvećeni istarživač i proučavalac nacvionalne umetnosti novijeg doba sprovela je brojne značajne poduhvate. Proširila je izložbene kapacitete zgrade dogradnjom velike sale na drugom spratu i time stvorila uslove za proširenje stalne postavke na umetnost prve polovine 20. veka. Stvarala je bolje uslove za čuvanje i smeštaj umetničkih dela, bolje uslove za rad kustosa i svih zaposlenih, uvek poštujući i ističući zasluge predhodnih generacija radnika Galerije. Pokrenula je proces digitalizacije uvođenjem kompjutera i sprovođenjem digitalizacije. Nalazeći se na čelu Galerije Matice srpske skoro 15 godina uspevala je da oko Galerije okupi širok krug dobrotvora, darodavaca, pokrovitelja i poštovalaca. Velikim ličnim i profesionalnim ugledom doprinela je da brojni darodavci Galeriji poklone umetnička dela od značaja za istoriju i kulturu srpskog naroda. Na taj način se uvećavao i obogaćivao umetnički fond i proširivala izložbena i izdavačka delatnost. U okviru naučno-istraživačkog rada na kojem je naročito insistirala, obišla je veliki broj srpskih pravoslavnih svetinja u Rumuniji, Mađarskoj i Vojvodini, i prepoznala i datovala mnoge do tada anonimne autore vrednih slika kulturnog nasleđa. Poseban doprinos je ostvarila na spasavanju i zaštiti kulturnih dobara ratom zahvaćenih područja tokom devedesetih godina HH veka, produživši život ikonama pravoslavnih crkava u Vukovaru i Dalju, kao i na konzervaciji, restauraciji i prezentaciji ikona Sremske, Bačke i Banatske eparhije.
Branka Kulić (Solin, 7. septembar 1950) je u Galeriju stigla 2001. godine iz Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture kao već formiran stručnjak sa bogatim iskustvom u oblasti zaštite kulturnog nasleđa. Rad u Galeriji Matice srpske, započela je na poslovima pomoćnika upravnika, a 2002. godine imenovana je za upravnika Galerije. Tokom osam godina provedenih na čelu Galerije Matice srpske predano je radila na unapređenju rada Galerije kao savremene i aktivne nacionalne muzejske institucije. Predano je radila na popunjavanju umetničkog fonda, proširenju izložbene i izdavačke delatnosti, a iznad svega na formiranju novih stalnih postavki. Prepoznajući važnost saradnje i verujući u važnost naučnog pristupa u radu Muzeja intenzivirala je saradnju sa Katedrom za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu što je dovelo do publikovanja brojnih naučnih studija i realizacije kapitalnih nacionalnih izložbi. Paralelno je negovala odnos prema prethodnicima i kroz brojne publikacije se zahvalila svojim kolegama. Veliku pažnju posvetila je i permanentnom obrazovanju stručnih kadrova u Galeriji nesebično prenoseći svoja iskustva i znanja na mlađe kolege ali i podržavajući ih da se stručno usavršavaju.
Dr Branka Kulić je jedan od retkih posvećenika svom pozivu, profesionalac koji se dokazao u svim domenima kulturne baštine: zaštiti, proučavanju, muzejskoj i izdavačkoj delatnosti. Za sobom je ostavila obiman korpus realizovanih projekata i publikacija ali iznad svega je ostavila uzoran primer budućim generacijama o visokim profesionalnim i etičkim normama koje treba slediti u svim domenima brige o kulturnom nasleđu. Jedan je od onih kulturnih poslenika koji se nisu štedeli već su sva svoja znanja i istraživanja ugradili u korpus nacionalne istorije novog doba.
Svesni da se rad Galerije danas zasniva na temeljima koje je postavila ova grupa istaknutih kulturnih pregalaca u godini pred veliki jubilej odlučili smo da zahvalnost iskažemo ne samo rečima nego i delima. Na predlog porodice Šelmić, tokom ove godine primili smo na čuvanje nekoliko predmeta iz njihove porodične kolekcije. Posebnu važnost za nas ima pastel Mala Beka iz 1946. godine, rad Milenka Šerbana na kome je prikazana dvogodišnja Leposava. On svdoči o sudbinskim vezama gde je jednu buduću upravnicu slikao tadašnji upravnik Muzeja Matice srpske. Intiman po atmosferi i nežan u izvedbi on pruža drugačiju sliku kako o autoru tako i o portretisanoj.
Podstaknuti divnom gestom porodice Šelmić, odlučili smo se da u ovoj godini otkupimo jedan rad Milivoja Nikolajevića i tako upotpunimo njegovo prisustvo u galerijskoj kolekciji koji je vodio skoro 30 godina. Portret Maksimovića delo je koje na najbolji način ilustruje Nikolajevićev intimistički pristup predstavi čoveka i delo je koje nam je nedostajalo u kolekciji. A traganje za delima Milenka Šerbana donelo nam je fantastičan poklon koja je darovala svoje porodične portrete
Uz ova novoprinvljena dela, ponosni smo na zbirku portreta upravnika Muzeja i Galerije Matice srpske. Svi ovi stručnjaci utkali su sebe u istoriju Galerije Matice srpske i svojim delovanjem opravdali velike ideje Save Tekelije. Podsećajući javnost na njih mi im danas odajemo čast i iskazujemo zahvalnost. Svesni da samo poštujući tradiciju stvaramo tradiciju!
Dr Tijana Palkovljević Bugarski
Upravnica Galerije Matice srpske
