U Galeriju Matice srpske je prethodne jeseni pristigao portret znamenitog ktitora manastira Velika Remeta, Andreje Andrejevića. Od tog fruškogorskog manastira portret je pozajmljen povodom pripreme izložbe Plemstvo u srpskoj vizuelnoj kulturi XVIII veka. Najranije poznato pominjanje Andrejevićevog portreta je 1839. god., u časopisu Srpska pčela ili Novi cvetnik, gde je navedeno da remetsku manastirsku „gostopriemnicu“ pored portreta ruskog cara Petra Velikog ukrašava i Andrejevićev portret. Upravo iz te prostorije, današnjeg svečanog salona, portret je prenet u Galeriju. Ipak, od najranijeg pominjanja do pozajmice za izložbu Plemstvo, portret se nije neprekidno nalazio u Remeti. Ustaško pustošenje fruškogorskih manastira tokom Drugog svetskog rata odvelo je i Andrejevićev portret na jedno privremeno putovanje tokom kog je bio deo „Zbirke slika Odjela Srba u Hrvatskoj“ pri Povjesnom muzeju Hrvatske. Odatle se u Srbiju vratio 80-ih godina prethodnog veka, najpre u beogradsko zdanje Patrijaršije i potom u Veliku Remetu.
Nemirno putovanje remetskog portreta deluje kao odjek turbulentnog života samog Andreje Andrejevića. Portretisani potiče iz znamenite karlovačke porodice čiji je rodonačelnik trgovac Petar Andrejević. Kao i Petar, Andreja i njegov brat Jakov Andrejević trguju volovima, konjima i senom a ovaj njihov posao je veoma razvijen o čemu govori i to da volove prodaju u Beč. Najplemenitiji pokazatelj bogatstva koje su Andrejevići stekli trgovinom predstavlja ktitorski poduhvat u manastiru Velikoj Remeti gde su finansirali izgradnju monumentalnog zvonika koji visinom od 38,60 m predstavlja najvišu zidanu zvoničku kulu u Sremu i jedno od najvećih dostignuća baroknog graditeljstva u ovim krajevima. Taj poduhvat, praćen izgradnjom raskošnih porodičnih kuća u Karlovcima i Petrovaradinu, jasno svrstava braću Andrejević u red ambicioznih, vrednih članova društva koji streme stalnom napretku i brinu o poboljšanju ne samo ličnog položaja već i dobrobiti šire zajednice. Živeći u okvirima strogo hijerarhizovanog monarhijskog sistema pod upravom habzburgovaca, za ljude iz tog društvenog sloja vrhovni ideal predstavljao je prelazak u viši, privilegovani stalež – plemstvo. Status plemića mogao se steći za zasluge ili usluge koje je pojedinac učinio Dvoru a one su se ticale opšeg državnog blagostanja te su mogle biti vojnce, civilne ili duhovne prirode.
U uzdizanju do statusa plemića Andrejević najpre svoj trgovinom stečen kapital investirao u sticanje činovničkog položaja. U dva navrata bio je upravnik pošte u Petrovaradinu. Put koji ga je još direktnije usmerio ka sticanju plemstva započinje 1734. god. kad nakon smrti karlovačkog spahije barona Georga Ifelna zakupljuje spahiluk uz godišnju zakupninu od 6.000 forinti. Upravljanje spahilukom na čijoj se teritoriji nalazi Karlovačka mitropolija dovelo je Andrejevića u blizak odnos sa visokim karlovačkim jerarsima. Istorijski izvori pokazuju da su između tadašnjeg mitropolita Arsenija IV Jovanovića i Andrejevića postojale brojne razmirice po pitanju upravljanja Karlovcima ali i da su blisko sarađivali po pitanju opšteg položaja Srba u Habzburškoj monarhiji. Tako je Andreja Andrejević bio u grupi mitropolitovih poslanika na bečkom Dvoru 1742. god. tražeći potvrdu Privilegija cara Leopolda I. Deputacija boravi u Beču nešto duže od godinu dana a u predstavci koju je tada uputio carici Mariji Tereziji, Arsenije IV Andrejevića oslovljava sa „Nations Curator“ – zaštitnik naroda. Po svemu sudeći, tada je u Beču Andrejević pozirao pred danas nepoznatim ali izuzetno veštim slikarom. Slikar, koji je lako mogao biti preporučem od strane upravo mitropolita Jovanovića, ovekovečio je Andrejevića sa zlatnim medaljonom na grudima koji mu je Dvor dodelio moguće baš za pokazanu izuzetnu diplomatsku spretnost u pregovorima.
Plemićki status Andrejević stiče na kraju činovničke karijere, 1758. god. kao upravnik pošte u Petrovaradinu o čemu svedoči plemićki grb u čijem je središtu predstavljena poštarska truba. Ubrzo, na poziv manastirskog bratstva povlači se u Veliku Remetu gde je preminuo 1772. god. i sahranjen je u manastirskoj priprati u grobnici koju je sam sazidao. Povod povlačenja u manastir bila je teška finansijska situacija u kojoj se našao zbog sudskih parnica. Ostaje nepoznato da li je, našavši se u najvećoj sirotinji, Andreja Andrejević sa sobom u Remetu poneo portret koji je još jedini ukazivao na dane kada je njegov uspeh i uticaj bio na vrhuncu, ili su sliku svog slavnog pretka u svečni salon tog fruškogorskog manastira smestili Andrejevići koji su živeli u prvim decenijama XIX veka. Oni su, čini se, tek na osnovu usmenih predanja i oskudnih pisanih tragova mogli naslućivati kako je sredinom XVIII veka Andreja Andrejević putovao kočijom od Beča do Karlovaca noseći pri tom portret koji je sada, do 1. juna 2025., izložen u Galeriji Matice srpske.
Dr Aleksandra Čelovski, kustoskinja
